ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 4، تیر 1403 ، شماره پی در پی 98

تبلور سفرنامۀ ناصرخسرو در بستر تک نگاری

صفحه (1 - 22)
فضل‌الله رضایی اردانی (نویسنده مسئول)، غلامرضا هاتفی اردکانی ، مهدی صادقی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1402

چکیده

زمینـه و هدف: سفرنامـۀ ناصرخسرو، علاوه بر جلوه های زبـانـی و ادبـی، از نظـر «تک نگاری» دارای اهمّیّت است.

تک نگاری، شیـوۀ خاصّـی از تحقیـق پــذیـرا و منفعـل است کـه در زمـرۀ عمیقتـریـن مطالعات طـولـی و چنـد رشتـه ای از جمله: ادبیّات، تـاریـخ، جغـرافیـا، معمـاری، اقتصـاد، اجتماعـی، مـردم شناسـی، جـامعـه شناسـی، اعتقادی و ... قـرار میگیرد. امروزه این فرم تحقیقی، در پژوهشهای ادبی و علمی، ابـزاری مناسب بـرای انتقـال اطّـلاعّـات مختلف بـه مخاطبـان تلقّی میشود.

روشها: در این مقاله، با ژرف نگری در سفرنامۀ ناصرخسرو با بهره گیری از روش تجزیه، تحلیل و توصیف، این فرضیّه اثبات میشود که سفرنامۀ ناصرخسرو در گسترۀ ادبیّات فـارسی و حوزۀ تک‌ نگاری نوین ادب فارسی، مصداقی نادر است.

یافته ها: ناصـرخسـرو بـا عمـده تـریـن ویژگیهـای تک نگاری در ثبت و نگـارش مشاهـدات عینی خـود، تحوّلی نوین در سفرنامه نویسی ایجاد میکنـد. وی بـا داشتن نگـرش عمیق در سفـر و سفـرنـامـه نـویسی و دست یـابـی بـه ویژگیهـای تک نگاری و بـا استفاده از دستاوردهـای علـوم، اطّلاعّـات را بـر دو محـور مسائل اجتمـاعـی و تـاریخـی تـدویـن میکنـد.

نتیجه گیری: ناصرخسرو با تک نگاری سفرنامه، در قلمرو ادب فارسی، در جریان تأثیر دائم قرار میگیرد. او برای نوشتن تک نگاری، دیدگاهی کُل‌نگر در بستری از بافت کامل جامعه، به دقّت تفسیر کرده و داده ها را همانند یک سازۀ منظّم در رابطۀ متقابل قرار داده که همین امر بر اهمّیّت سفرنامه افزوده است.

کلمات کلیدی
متن‌شناسی , تک ‌نگاری , سفرنامه , ناصرخسرو , ادب فارسی.

• آل احمد، جلال.(1349). اورازان. تهران: چاپ دوم. کتابخانۀ دانش. ص13.
• ابن عربشاه.(1370). عجایب المقدور فی نوائب تیمور. ترجمۀ محمدعلی نجاتی. تهران: علمی و فرهنگی. ص48-49.
• ابوحمزه، احمد و دیگران.(1399).تاریخ(2) از بعثت اسلام تا پایان صفویه. تهران: چاپ و نشر کتاب‌های درسی. ص6.
• زرّین کوب، عبدالحسین.(1375).از گذشته های ادبی ایران، تهران، الهدی، ص28.
• ناصرخسرو، ناصرخسرو.(1375).سفرنامه. به کوشش محمّد دبیر سیاقی. چاپ ششم. تهران:انتشارات زوار. ص7.
• قرایی‌مقدّم، امان‌اللّه.(1381).مبانی جامعه شناسی. تهران: انتشارات ابجد. ص118.
• میرباقری، سیّدعلی‌اصغر و دیگران. (1397).تاریخ ادبیّات ایران(2). تهران: انتشارات سمت. ص42.
• یوسفی، غلامحسین.(1367).دیداری با اهل قلم. چاپ دوم. تهران: علمی. ص84.
• مقاله ها:
• دانشور، حکیمه. (1394). تک نگاری. مجلۀ رشد آموزش زبان و ادب فارسی، دورۀ 27، شمارۀ4، صص39-36.
• رضایی‌اردانی، فضل‌الله و غلامرضا هاتفی‌اردکانی.(1400). بررسی تک نگاری در ادب فارسی، سومین همایش علمی دانش موضوعی- تربیتی زبان و ادبیّات فارسی همدان، 23تیر.
• کرمی، صفرعلی. (1379). در کوچه باغهای روستا، مجلۀ رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ 55، صص 49-46.